40. Laureat Konkursu im. Kazimiery Iłłakowiczówny /debiut roku 2023 /

 

 PROTOKÓŁ

z posiedzenia Kapituły 40 Konkursu im. Kazimiery Iłłakowiczówny na debiut  roku 2023 odbytego w dniu 15.10.2024 w Poznaniu

Kapituła  w składzie:

1. Jerzy Beniamin Zimny , przewodniczący – poeta, krytyk, redaktor naczelny ReWirów
2. Paweł Kuszczyński, członek – poeta, prozaik, prezes Oddziału ZLP w Poznaniu
3. dr Karol Samsel, sekretarz – poeta, krytyk i historyk literatury polskiej.

po rozpatrzeniu zgłoszonych do konkursu 16 książek poetyckich postanowiła przyznać nagrodę główną Mateuszowi Szymczykowi za tom poezji pt. „Potrzebne źródła” , Wydawca Stowarzyszenie Pisarzy Polskich Oddział w Łodzi i Dom Literatury w Łodzi.

Ponadto, kapitula postanowiła wyróżnić: Szymona Kowalskiego za tom pt. „Konopeum”  wydawca: Convivo Ada Matysiak w Warszawie 2023, oraz Gustawa Owczarskiego za tom pt. „Trap Krypt”, wydawca Fundacja KONTENT w Krakowie 2023. Gosię Zagajewską za tom „Wyrobiska”, wydawca:  Stowarzyszenie Pisarzy Polskich Oddział w Łodzi, Dom Literatury w Łodzi, 2023

 

podpisy:  

Jerzy Beniamin Zimny

Paweł Kuszczyński

Karol Samsel

Poznań, 15.10. 2024 r. 

Karol Samsel

 

Mateusz Szymczyk – banalność literatury.

Laudacja w ramach Nagrody im. Kazimiery Iłłakowiczówny za debiut

 

            Zacznijmy w tym roku nieco inaczej niż zwykle, może z pewnym przekonaniem, że warto na tę odmienność pozwolić: przyjrzyjmy się ostatnim laureatom Nagrody Poetyckiej imienia Kazimiery Iłłakowiczówny od strony… metrykalnej. Najmłodsze Laureatki Nagrody to Monika Lubińska (za rok 2019, miała wówczas 22 lata) oraz Marlena Niemiec (za rok 2022), obie urodzone w 1997 roku – najstarszy Laureat to autor Miniaturzystów esperanto, Marcin Czerwiński (za rok 2020), urodzony w 1971 roku, debiutował więc tuż przed pięćdziesiątką… Na tym tle oraz w tej perspektywie tegoroczny zdobywca Nagrody, Mateusz Szymczyk jawi mi się jako debiutant dobry i dojrzały, ale, oczywiście, niekreujący takiego precedensu, jak Czerwiński w roku 2020, mówimy o roczniku 1989 i debiucie pt. Potrzebne źródła, przemyślanym, napisanym albo po prostu skonceptualizowanym podczas pandemii COVID, do czego autor przyznaje się w ankiecie, do której z moich rąk przyjął zaproszenie (będą mogli zapoznać się Państwo z tą ankietą w nadchodzącym numerze „eleWatora” poświęconym współczesnym realiom debiutowania literackiego)… Warto przywołać z tej ankiety jeszcze kilka deklaracji, w końcu nie codziennie mamy okazję zapoznać się z sylwetką Laureata Iłłakowiczówny za pośrednictwem jego własnych o sobie wypowiedzi. Może taka deklaracja na początek – sformułowana w odpowiedzi na pytanie, czy na debiut powinno wpływać dążenie awangardowe:

 

Moje patrzenie na poezję jest jeszcze mocno antyawangardowe i wciąż mam się za twórcę nieco naiwnego, czy wręcz ludowego, dlatego muszę odpowiedzieć przecząco. Oczywiście nowy debiut zawsze powinien być w jakiś sposób przełomowy i świeży, ale przecież bywa, że za świeże uznajemy coś, co jest staromodne (i odwrotnie).

 

            To nieoczekiwane przyznanie do naiwno-ludowych korzeni twórczości intryguje – zwłaszcza, że w odpowiedzi na pytanie o co innego nie musiało padać: tym więcej znaczy, tym bardziej jest znaczące. Inna fraza, warta w tym wypadku oddzielnej porcji uwagi – to sygnał o zaangażowaniu, tak może go właśnie nazwijmy, sygnał Szymczyka o zaangażowaniu: „Zaangażowanie jest istotą pracy poety jako komentatora życia i ważnych w rzeczywistości zjawisk oraz kryzysów. To poeta musi pamiętać, żeby opiewać nasz okaleczony świat”. Bardzo ciekawe, i jeszcze z tą dudniącą w uszach słynną frazą: z Adama Zagajewskiego… A wiersze Szymczyka z Potrzebnych źródeł kojarzyły mi się z odwrotnością, a przynajmniej z odwrotem, od tradycyjnych form zaangażowania. Wydawały mi się udowadniać, że wbrew pozorom takie odwrócenie porządków wiersza jest czymś moralnym, a być może czymś remedialnym… Remedialnym, tak to jest to słowo…

            Chodzi mi o to, że ta poezja przychodzi z jakiegoś wielkiego znużenia – powiedziałbym jeszcze więcej, że to wręcz znużenie logocentryzmem, obsesją logocentryczną, która właściwie oddziałała na wszystko, od kształtu obieranej poetyki po aspekty stylu, a także wymiary pragmatyki wiersza. „Logodyktat” – otóż, o znużeniu tym centryzmem, którym poezja jest przesycona, zdaje mi się opowiadać Szymczyk. Jest to dla mnie odświeżające, właśnie jako antynomia zaangażowania, choćby wtedy, gdy Szymczyk pisze, że „Nie chce być tak poniewieranym / przez wiatry cudzych życiorysów”: i to jest moim zdaniem mistrzowskie wykorzystanie frazy Zagajewskiego – „spróbować opiewać okaleczony świat” trzeba by właśnie w ten sposób, odwracając się od kaleczących, to oczywiste, ale także od kaleczonych – od zaangażowanych i angażujących, opiewać więc siebie, a w sobie innych, tak ażeby „wiatry cudzych życiorysów” nie zniosły nas na mieliznę naszego, głębokiego pierwotnie, zadania. Tak odbieram Szymczyka – niewiele mogę na to poradzić… To – nie zawaham się tak ująć sprawy – po prostu ciekawa propozycja nowej etyki poetyckiej, wiele jest w niej autentyzmu niewymuszenia, poruszającej bezpretensjonalności, na tej bezpretensjonalności zaś, wtórnie, nadbudowuje się jakiś poważny patos całej propozycji. Ciekawe bardzo, jak przy podobnym podejściu poeta uznaje siebie za naiwno-ludowego i stwierdza własny antyawangardyzm – wydaje mi się, że rozumiem to do pewnego poziomu… Otóż, kiedy czytam fragmenty takie, jak to poniżej, mam wrażenie, że ów awangardyzm jest założony u Szymczyka z góry, jako programowy – jako zdrowa, bo pełna ostrożności postawa wobec centrolubnej i centroskłonnej literatury: to właściwie spotyka się z naszym największym dla Szymczyka uznaniem – to, że jest znakomitym poetą poetycko wykoncypowanej, poetycko opracowanej rezerwy – wobec wszelkich centryzmów, zwłaszcza logocentryzmu, więcej: że dla utrzymywania tej rezerwy wobec logocentryzmu daje w swoim debiucie pt. Potrzebne źródła masę świetnych narzędzi, instrumentów – można by powiedzieć, że tych narzędzi, tych instrumentów – „udziela”, „udziela” hojnie (tak neutralnemu oraz bezinteresownemu czytelnikowi, jak i ewentualnym kontynuatorom, którzy chcieliby się może jego dykcją inspirować):

 

Mój umysł to stepujące jabłko,

ktoś tak określił jego pracę. To nie jedna z moich metafor,

ale, od razu wiedziałem, dziwnie trafiona.

 

[…] Podziwiam osoby, którym na długo ulatują słowa. […]

Wieczorami orientuję się, że ten cały rytm, cała ta melodia,

równie dobrze mogą przynależeć do produktów w dziale owocowym.

 

            „Stepujące jabłko umysł”. Warsztatowo to rewelacyjne, ale proszę mi wybaczyć, nie potrafię odebrać tej metafory („to nie jedna z moich metafor”, zarzeka się Szymczyk) – inaczej niż tylko ironicznie. To, oczywiście, bardzo wysoki i bardzo elegancki poziom ironizmu… To również Iłłakowiczówna nagradza… Ironizm ten jest jednakże konsekwentnie rozprowadzony po całym tomiku Potrzebne źródła i zostaje wyposażony w wyraźne, sugestywne, mocne po prostu, autotematyczne przesłanie: otóż, słowa niewiele znaczą, lecz z wszystkiego tego Szymczyk nie wyciąga jedynie dramatycznych wniosków: przede wszystkim zależy mu na tych konstruktywnych – bez folgowania pokusom łatwego popadania w desperację: podobna desperacja jest bowiem w większym stopniu oznaką choroby na centryzm (na logocentryzm) niżeli rzeczywistym sygnałem sprawnej przekonującej poznawczo wiedzy o świecie. „Zamiast perspektyw ktoś dał balkony”, „Jestem przylepionym do swojej mowy gekonem”, „Kołysanie morza pochodzi z wnętrza naszej łodzi”, „Słowa jak głowy krokodyli […] Nie jak góry lodowe. / Jak zjedzone butelki plastikowe”, „Gdyby nie północ […] Blok rzucałby cień. / A tak to tylko haiku”, cytaty, które podałem przed momentem, pochodzą z różnych wierszy z Potrzebnych źródeł i wskazują, chcąc tego czy nie chcąc – na intrygujący rodowód poetycki Szymczyka. To niewątpliwie szkoła postróżewiczowska, ale taka, która ma pomysł, co z różewiczowskim dziedzictwem antylogocentrycznym zrobić: to po pierwsze. Po drugie, to strategie właściwe klasycznej poezji metafizycznej, zwłaszcza z anglosaskim wit na czele, poezji, w której operuje się – między innymi – paradoksem jako sposobem nie tylko chyba na przekształcenie relacji między słowem a przedmiotem, ale na zrewolucjonizowanie jej w nie mniejszym stopniu. Szymczyk dość dobrze włada poetycką retoryką paradoksu, sprawnie również ją modernizuje do warunków ponowoczesnych, poza frazą „Kołysanie morza pochodzi z wnętrza naszej łodzi” warte odnotowanie jest tu także zgrabne: „Gra toczy się o podwórko takie jak twoje, / ale czy ty w ogóle kiedykolwiek tam stoisz?”.

            Metafizyczna wydaje mi się również konceptualna formuła książki, otóż, tytułowe Potrzebne źródła to stale pojawiająca się i znikająca fraza sygnalizująca u Szymczyka... miejsce markujące miejsce na przypis, pole rzekomo wymagające objaśnienia, być może – erudycyjnego, skoro za każdym razem, wprowadza się tu asterysk i sygnalizuje odesłanie: odesłanie musi kierować do czegoś wymiernego, treściwego, nieznanego więc, co najmniej nieznanego w odbiorze powszechnym, powierzchownym... Wydaje mi się, że z dużym powodzeniem można by tomik odczytać jako formę medytacji, a raczej –  metamedytacji – nad tym, co z jednej strony jest potrzebne (co jest potrzebne?), a z drugiej: co może być źródłem (co nadaje się na źródło?). Oto jeden z fragmentów tomu wykorzystujących ową retorykę. Dodajmy od razu – wybrany nieprzypadkowo – udany, sprawny oraz wymowny. Znów – autotematyczny:

 

Po drugiej stronie zaspany pan się wybiera,

by cię, sieroto, ocalić od chwili ciszy,

w której jak dzwony biją ciążące ci myśli* (potrzebne źródła).

I mógłbyś przysiąc, że ich nie sposób się wyprzeć.

 

Ale niech one sobie tam posiedzą całe życie.

Niech dojrzeją. Nie potrzeba niczego pisać.

 

            Co za antyergantropia. Co za nil scribendum... Nie trzeba nic pisać – tak jak nil desperandum, co tłumaczy się jako „nie trzeba rozpaczać” czy „nie rozpaczającie” – tak właśnie należałoby to rozumieć... „Nie piszcie”? Nil scribendum? A to już jest regularny program pisarski, co więcej – niezwykle samodzielny – przyznam bowiem, że poza Szymczykiem nie spotkałem jeszcze we współczesnej poezji polskiej tak otwarcie antylogocentrycznego manifestu. Traktuję to jako program moralny – postrzegam bowiem antylogocentryzm jako znakomite narzędzie do walki z logocentrycznym fałszem – kiedyś mieliśmy antyestetyzm, antyliterackość – choćby jawnie programowaną  u Ginsberga, dziś rozumiemy, że antyteza nie jest rozwiązaniem, Szymczyk jednak mówi nam jeszcze coś więcej: rozwiązaniem nie jest również synteza. Rozwiązaniem jest niewymusznie, wręcz niezwiązanie w żaden znaczący sposób formułowanej przez siebie wypowiedzi poetyckiej. Nade wszystko zaś – powtórzę się – antyergantropia. „Niech [to] posiedzi całe życie” tam, gdzie [to] zastaliśmy, „nie potrzeba niczego pisać”. Ergantropia, o której tu mowa, jest współczesnym systemem filozoficznym stanowiącym podstawę filozofii kultury, mającym swoje renesansowe jeszcze źródła – zakłada realną obecność człowieka w jego dziełach, właśnie w tym sensie Szymczyk okazuje się – bardzo interesująco antyrenesansowy i antykulturowy. Jeszcze bardziej interesujące jest to, że wszystko to przeprowadza poeta z bynajmniej nie z góry upatrzonych pozycji, takich, jak filozofia natury, ekohumanizm albo posthumanizm, nie, nie jest to jeszcze jeden debiut w stylu naturalistycznym, mogący tutaj nasuwać skojarzenia z Moniką Lubińską (Nareszcie możemy się zjadać) – albo z Marleną Niemiec (cierpkie). Szymczyk nie staje po żadnej ze stron odwiecznej antynomii: nie jest poetą kultury ani poetą natury, nie jest ekologiem ani posthumanistą, ani postkulturalistą – konweksentnie pisze o niewymuszeniu, trywialności, małości, drobności naszych (około-) literackich zatrudnień. Jeśli nie balibyśmy się rezonowania idei, które zawsze w podobnych okolicznościach się narzucają, moglibyśmy powiedzieć – za Hannah Arendt – i to wielki komplement pod adresatem tegorocznego Laureata Iłłakowiczówny, mam nadzieję, że nie przesadzony – Mateusz Szymczyk, banalność literatury...

 

Warszawa, 3-4 listopada 2024 roku

 

 

 

 

 

 

Odwiedziny u Neptuna

Admirał w wagonie

Co może mieć barwny motyl wspólnego z podróżą koleją?

Nie wiadomo, kiedy i w jaki sposób, znalazł się w ostatnim  wagonie składu pociągu z Gdyni do Zielonej Góry. Jeśli to był przypadek, nasuwa się pytanie, dlaczego dopiero teraz, przecież moje podróże koleją mają już swoją historię, tyle lat niespodzianek o szerokim spektrum, ale nigdy podczas podróży nie towarzyszył mi motyl. Muchy, pająki, osy – owszem, wiele innych nieprawdopodobnych przypadków, ale nigdy motyl. Mogę przypuszczać, że czyjaś dusza towarzysząca mi prawie codziennie  w ogrodzie, w domu na tarasie, podczas spacerów letnich – teraz niespodziewanie zjawiła się w wagonie i musiałem do spółki z sympatycznym panem, najpierw ją /motyla/ złapać a potem wypuścić na wolność.   Wsiadła w Gdyni a znalazła się okolicach Bydgoszczy, czyli zmieniła miejsce swojego pobytu. Wiem, że nie ma to jednak znaczenia, albowiem modlitwa dociera wszędzie i skutkuje niezależnie od miejsca złożenia rąk w znak krzyża…

Poezja ma wiele imion, jest dobrze i źle prezentowana, scenariusze spotkań są przeważnie przepełnione ciężarem prezentacji i moderacji. Często scenariuszy nie ma, albo toczy się improwizacja, nie zawsze „wielka”.  W miniony piątek, zwyczajny nie Wielki Piątek, wieczorem spędzony w Bibliotece Oliwskiej w otoczeniu  miłośników poezji, i lokalnych poetów, wśród których znaleźli się znani i utalentowani ludzie lirycznego pióra – na długo pozostanie w mojej pamięci. Muszę w szczególny sposób podziękować interpretatorom mojej poezji, którzy musieli zrozumieć moje liryczne intencje, wczuć się w rozumowanie mojego podmiotu lirycznego. Odbyłem wiele takich spotkań, lecz po raz pierwszy moja poezja była ponad mną, i to dość wyraźnie, słuchałem zdumiony fraz, które mnie przytłoczyły do cna. Wybór tekstów z kilku zbiorów był dla mnie zaskoczeniem, podobnie jak w przypadku wyboru dokonanego do prezentacji  w Scenie na Piętrze w 2022 r.  Należę do poetów, którzy nie ufają swoim tekstom. Biorą długi z nimi rozbrat a po latach, wielu latach, przypadkiem przeglądając archiwalne nośniki i znajduję na nich doskonałe wiersze, nigdy nieopublikowane. Poezja zawsze żyje swoim życiem, w przeciwieństwie do poety, często musi on znosić czyjeś obciążenia, nie dostrzegając własnego życia, dopiero choroby przypominają mu, że ma jednak własne ciało wymagające zachodu, a niekiedy poświęcenia wszystkiego w imię własnego dobra.

Motyl pozostał w Bydgoszczy, będzie musiał znaleźć dla siebie nowe, bezpieczne lokum, ja będę rozważał jego los, ilekroć w moim otoczeniu pojawi się podobny, może nawet ten sam. Bez zastanowienia okrzyknę go duszą naszej zmarłej Matki, i wiem, że nigdy ona nie pojawi się we śnie, albowiem tylko na jawie można ją zobaczyć w postaci pieknego Motyla.  Podczas snu pojawiają się jedynie wytwory naszej wyobraźni.

Admirał zdominował mój i żony wyjazd do Gdańska.

Natomiast pobyt przebiegał wyłącznie pod znakiem poezji, do tego stopnia, że podczas spotkania z czytelnikami ani przez moment nie wtrąciłem swojego zdania, nikogo i niczego nie poprawiłem. Znakomity scenariusz i prowadzenie moderatorki projektu, reakcje puliczności – wszystkie te elementy złożyły się na końcowy sukces. Nigdy nie zdarzyło mi się, aby zostać tak zdominowanym przez własną poezję. Wiersze które trafiły wcześniej do Gdańska na tzw. Poetyckie pranie, zupełnie nowe, pisane na gorąco, utwierdziły mnie w przekonaniu, że muszę pisać częściej, nie zaniedbywać liryki, i dołożyć wszelkich starań, aby w najbliższym czasie wydać dziesiąty tom, równolegle z powieścią Gry wstępne.

Dziękuję bardzo Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Gdańsku za zaproszenie i ciepłe przyjęcie. Dziękuję Gabrieli Szubstarskiej za prowadzenie spotkania, Damianowi Rychłowskiemu oraz Markowi Zelewskiemu za wspaniałą interpretację moich wierszy. Dziękuję Pani Iwonie Jarentowskiej oraz całej Załodze Biblioteki Oliwskiej za gościnę i wspaniałą atmosferę.

Jerzy Beniamin Zimny,  link do filmu:  fhttps://www.facebook.com/tixer.tix.1/videos/1215231259673246

  

foto JBZ

                                                                    foto Ania Okulewicz

                                                                  

Rodzinne fotografie

 

Już nie kluczę po Poznaniu w poszukiwaniu miejsc, gdzie można usiąść i porozmawiać o sztuce, o tym co najważniejsze, o tym, co powinno się robić, dokąd się udać z ciekawym pomysłem. 

Od kilka lat w środowisku artystycznym /głównie wśród poetów/ panuje wszechobecne celebrowanie, prezentacje wizerunków, merytoryka zeszła z planu, bo w większości przypadków mamy do czynienia  z amatorszczyzną. Każdy kto zechce bierze mikrofon do ręki i pcha się na ekran:  smartfonu, laptopa, pragnie krążyć jak bumerang w mediach społecznościowych. Dlatego panuje w nich totalny chaos, nie wiadomo co jest przedmiotem prezentacji, autor czy jego dzieło. A może nic, tylko samo przybycie się liczy, aby nie było pustych krzeseł, aby było co sfotografować i rozdmuchać w sieci?

Prezentowanie życiorysów artystycznych jest powielane przy każdej okazji, nawet przy publikacjach zawartych w pismach, autorzy zabiegają o swój biogram, wyliczanie nagród i osiągnięć jest na porządku dziennym. Nie szkodzi, że to już miało miejsce kilkanaście razy, przy okazji każdego almanachu, każdego tomu wierszy. A nagrody, z dyplomami włącznie, nie pominą dyplomów gminnych i osiedlowych, jakby zaszczyty miały świadczyć o pozycji autora. 

Te wszystkie osobliwości najbardziej ogniskują się podczas niektórych festiwali literackich, tzw. drugiego obiegu. Tutaj nie trzeba sugerować się datą wydarzenia, te same osoby powtarzają się co roku. Towarzystwa wzajemnej adoracji wędrują po kraju, uczestniczą w majówkach i nocach poetów. Nierzadko jest to jednodniowy spęd z noclegiem. Liczy się sam fakt uczestnictwa i setki fotografii, zaśmiecających Internet. Poezja schodzi na dalszy plan. Chociaż można mieć wątpliwości czy to poeci się spotykają? Może faktycznie takie spotkania mają charakter zlotu rodzinnego, czyż nie jest rodziną grupa wzajemnie się popierająca.

Demokracja dotarła do sztuki słowa. Kto komu może cokolwiek zabronić? 

Z punktu widzenia

Słupek rtęci

        Żona wysłała mnie po filet z kurczaka, dowiedziałem się o tym, jak przyniosłem kilogram karkówki i zamiast chleba, dwie paczki makaronu. Niby nic, a jednak coś ze mną nie tak, nie piję, nie oglądam kreskówek, nie nęci mnie materia spoza wymiaru moralności, zwyczajny facet, który często rozmyśla nad wszystkim co minęło. Coraz częściej łapie się na tym -  co zrobiłem a czego nie, mam wątpliwości dokonania lub nie, najgorzej z lekami, dla pewności rezygnuję z określonej dawki, bo nie pamiętam czy już wziąłem.

      Zima trzyma mnie w mieszkaniu, nie znoszę gipsu, białych kitli i piwonii w wazonie,  wprost odrzucam czekanie na cokolwiek, śnieg jest biały więc i jemu się dostaje, mróz sobie chodzi, nie wtrącam się do lodów, pod kołdrą jest ciepło i zawsze ktoś się gramoli w moim kierunku, czy taki świat nie jest cudowny?

     „Pierdolisz” usłyszałem w słuchawce, może i tak, z resztą czy ma to jakieś znaczenie, skoro wszystko gdzieś noszę od kilku lat, a ludzie zawsze mają coś do mnie, chociaż o nic nie proszę i nie pragnę kontaktu z nimi. Przyjaciele - byli, koledzy, raczej kolega, który mimo wszystko żyje. Co możemy jeszcze zdziałać? Kiedy jestem gotów on wychodzi z jednej ze swoich chorób. Dlatego robimy lekkostrawne potrawy przy akompaniamencie kociej muzyki.

     Proza życia, raczej życie w prozie. A poezja?  Zjadła już wszystko co miała do zjedzenia. Pozostał jej tylko własny ogon dla młodego pokolenia. Krztuszą się, parskają, zaklinają rzeczywistość uwikłani  w neoliberalizm. Prywatność to żadna, poza nielicznymi wyjątkami, kończą się na debiucie. Własna ścieżka nigdy nie prowadzi do stada, stada w którym formatowanie języka jest dyrektywą.

 

Alternatywy 

      Zawsze jest jakiś wybór, ale z wiekiem taka oferta się kurczy, ubożeje w przedmioty lub podmioty zainteresowania. Ale są wyjątki wśród ludzi doświadczonych nie tylko wiekiem. Mój kolega wyboru dokonał pół wieku temu, ma w swojej codzienności trzy utarte ścieżki, nie zbacza z nich, nie wymyśla nowych, nie wkłada na grzbiet ciężaru wątpliwego gatunku. Chyba, że jest to ciężar słodki.

O kim mowa? Jeszcze nie zdradzę bo osobnik ma się dobrze, nad wyraz i swój wiek, dobrze. Nie narzeka na krzyż i lędźwie, nie spieszy się i nie przyspiesza. Wychodzi z założenia, że noc jest długa i stan wniebowzięcia powinien być jak najdłuższy. Wtedy nie przyspiesza serce, nerki pracują rytmicznie, przysadka mózgowa w miarę swojej wydolności, produkuje materiał genetyczny. Jest jeszcze czas na wyrzucenie z siebie kilku strof, które bez oporu przyjmuje papier, nawet kredowy papier, dużej gramatury.

      Jak już jestem przy kredzie, to warto narysować koło, z początkiem promienia gdzieś w okolicy Wildy. Zasięg zmienny, raz do Pobiedzisk, innym razem w okolicę Wronek. I tak od półwieku krąży ten Obiekt zbudowany z miłości i szlachetnego wapienia. Kobiety pytają którędy On chadza, odpowiadam – tamtędy gdzie chylą się wierzby, gdzie otwierają usta kaczeńce, a dziewczęta wiją wianki, które bardzo szybko tracą.

      Poezja, Po/e /zjada co popadnie, byle się nie jąkać – ale powtarzać można niektóre słowa: jeszcze, jeszcze raz, bliżej, może jutro powtórka, a może trwanie jak przy furtce w roli wiernego psa. Wola Twoją niechaj będzie w każdym momencie.

      Zawojował świat teraz musi posprzątać po sobie: puste butelki, opatrunki, zapisane bruliony, chusteczki do nosa, wykałaczki, ołówki twarde i miękkie, fotografie niewiniątek, ofiary składane w lesie, na łące, i w innych miejscach przypadkiem. Poezja widziała dużo, ale nigdy nie szła i nie pójdzie za swoim autorem, świadoma wyrządzonej krzywdy, musi kłamać i milczeć w nie- których momentach, kiedy trafia z półki na nocny stolik. W snach się odradza, nic jej nie spopieli, tak samo jak uczucie – tli się i płonie nawet bez ognia. 

     Kolega twierdzi, że „jeszcze może”. Ale to „może” przypomina krótkotrwałe ocieplenie w krainie wiecznego lodu. Dalej opisuje dokładnie, jak ten „proces” przebiega. Z przyczyn obiektywnych przemilczę ten fragment, albowiem i mnie się zdarza dryfować pośród gór lodowych. Do końca nie jestem pewien, czy to ma miejsce we śnie, czy na jawie. Dla pewności unikam alkoholu, ponieważ ma właściwości rozpuszczalne i wtedy płynie moja wyobraźnia ku kędzierzawej przystani, wtedy moje dłonie przebierają w starych fotografiach, w poszukiwaniu obiektów zaniechań. I tak dalej, bez zatrzymania, można skręcić kark na pierwszej rafie, chroniące przyzwoite miejsca, przed barbarzyńcami.

     Kolega twierdzi, że łatwiej być upolowanym aniżeli samemu polować. Jeśli przyjrzeć się przedziałom wiekowym, to aż strach wyjść na ulicę, proporcja rośnie: na wiekowy Dąb przypadają trzy Akacje. No i zupełnie nie- podziewanie, dendrologia weszła do pojęć socjologicznych, ściślej do zagadnień  demografii.

     Łatwiej jest szukać w pamięci, tylko trudniej taki obiekt obecnie rozpoznać. Piękno przebrzmiewa, „uroda jak nagła pogoda” i jak „zima w La Paz”. Nawet lustro dzisiaj kłamie, chyba że jest antykiem z podkładem rtęciowym.  Pozostają sny, najdoskonalszy wehikuł czasu, potrafiący człowieka na kilka minut przenieść tam, gdzie dozna najwięcej wrażeń, bez uszczerbku na zdrowiu i kieszeni. 

     Zdjęcie rentgenowskie prawdę ci powie. Na kliszy, czy na płytce cyfrowej?  Wszystko kłamie, wszystko jest fikcją, odkąd ludzkość popadła w świat wirtualny. Czy prawdą jest to , co pisze przyjazna dusza. W jakim czasie pisze, czy jest w tym miejscu gdzie stoi na zdjęciu. Zmarłym składają życzenia   z okazji urodzin lub imienin, chorym życzą dużo zdrowia i udanych wakacji.

Retrospekcje urzeczywistniają, wtedy nie pozostaje takiemu nic innego, jak tylko unikać spotkania w realu. No, ksywki prowadzące do Sezamu, do tajemniczej krainy, gdzie źdźbło trawy musi zastąpić kawałek mięsa. Tolkien wysiada a Szewczyk Dratewka rozkłada ręce, widząc tatuaże na łydkach.          I Poezja musi to honorować, musi brać do adopcji każdy magiczny kamień.

Moja głowa w tym, aby mój świat nie zwariował.

 

Życzenia świąteczne

 

 Spokojnych, zdrowych i zasobnych świąt, szczęśliwego Nowego     Roku, wszelkiej pomyślności  w życiu osobistym i zawodowym.              życzę wszystkim znajomym i sympatykom literatury. 

 Jerzy Zimny

Z NOTATNIKA RECENZENTA

Z nawigacją własnego języka

Tytuł szkicu może zdziwić czytelnika i samą autorkę tomu wierszy, który nieoczekiwanie zaskoczył mnie wysokim poziomem artystycznym, przede wszystkim językowym. Bez nawigacji można zabłądzić ale błądzenie jest powinnością poety, jeśli pragnie coś swojego dorzucić do spuścizny literackiej wielu pokoleń. Język – pierwszorzędna wartość utworu poetyckiego, musi mieć charakter osobisty, w jakimś stopniu odkrywczy, jeśli poeta pragnie swojego twórczego rozwoju. Dialektyka języka, tak bym to określił, musi mieć charakter indywidualny, chyba że mówimy o zbiorowej świadomości, charakterystycznej dla nurtu bądź grupy poetyckiej.

W przypadku Anny Landzwójczak, a ściślej, jej ostatniego tomu, można już mówić o indywidualności, takiej, co to nie da się zaszufladkować, ująć pod jakimś wspólnym mianownikiem, można tylko dokonać porównań z tym, co w okresie dwóch ostatnich dekad,  wydarzyło się na rynku poezji, z uwzględnieniem nowych zjawisk, deklaracji lub manifestów grupowych. Tych akurat było bardzo mało, jako że czas zbiorowych postaw twórczych minął bezpowrotnie.

      Niewiele wynika z takiego porównania, ponieważ Anna Landzwójczak omawianym tomem udowodniła, że jej poetycki język zaczyna być rozpoznawalny, i nie chodzi tu o dykcję, lecz o umiejętność budowania fraz z delikatnie skrywanymi przerzutniami, więc figury stylistyczne mają charakter nowatorski, i nie chodzi tu o bardzo popularną ostatnio wśród młodego pokolenia, tzw. nowomowę.  Wprawdzie nie jest to łatwa lektura i nie jest też trudna w zrozumieniu, bo poetka pozostawia czytelnikowi duży margines dla interpretacji, a że są to zagadnienia natury egzystencjalnej, więc z percepcją czytelnik sobie poradzi.

       Jak zawsze wyłowiłem z tomu kilka lirycznych perełek, są to głównie metafory sytuacyjne składające się z dość długich fraz: /…/ a gdyby słów nie gromadzić w skrzyni/ zabezpieczonej kłódką warg/ wyrzucać rozważnie i uważnie/ celnie uderzać w skorupy serc/ aż popękają/ a szczeliny treścią wypełni deszcz. /…/ wyciągam dorosłe hartowane dłonie/ chwytam ogień za tren płomienia/ przesadzam bliżej serca żeby ogrzał/ tę małą dziewczynkę. Niepotrzebnie zginam palec wskazujący/ by zapukać w niebieskie sklepienie/by zapytać/ jaką tutaj gram rolę/ w jakiej występuję dramie/…/

Takich wersów i fraz w tomie jest bardzo dużo, nie sposób wymienić wszystkie, dlatego zachęcam do lektury tej książki, jednej z ciekawszych jakie ukazały się w bieżącym roku. Nie tylko w naszym środowisku.

JBZ

 

Anna Landzwójczak, Bez nawigacji, Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2023 str. 77

 

 

 

Nowa książka poetycka

 

 FIDES ET RATIO

 Po przebudzeniu szukać ciała czując głód istnienia,

 mieć wilcze natchnienie do pióra, jak zieloną

 górę z winnicą, dojrzewającą miłością w gronach gniewu.

               

 Po przebudzeniu nie mieć oczu otwartych.

 Po zaspokojeniu głodu istnienia wyjąć pióro

 16.10.2023

 

  JESZCZE NIKOGO NIE ZBAWIŁA

  Podobno poezja jest podejrzana

  o przekroczenie języka

  w miejscach gdzie piękno urąga polityce.

 

  Naród to masa ciężkości podlegająca

  grawitacji ideom, które kojarzą się

  z nieomylnością władzy.

      

  ZŁOTA JESIEŃ

  Nadzieja nie jest nadzieniem mojego szczęścia,

  które unosi się na powierzchni rzeki zapomnienia.

 

  Fala wysoka upadła na twarz przed brzegiem,

  gdzie piasek wiecznie zwiastowany ciszy

  leży jakby miał coś na sumieniu.

 

  Wiara jest wytworem wyobraźni, 

  szorstką materią ducha,

  wygładzam ją modlitwą 

  i leżę jak dojrzałe jabłko

  które nikt nie podniesie.

             

 / wiersze z tomu Hipoteka, 2023 /

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Jerzy Beniamin Zimny, Hipoteka, Biblioteka ReWirów, Poznań 2023

 

Muza Kochana

Chociaż Agata Widzowska jest już uznaną pisarką piszącą książki dla dzieci i młodzieży, dopiero teraz ujawniła się jako poetka, dla której nieobce są arkana dobrej poezji. Tak, dobrej i ciekawej, ponieważ większość wierszy w tomie pt. „Pando” , prezentuje wysoki poziom artystyczny i merytoryczny, Trzeba też powiedzieć, że jest to debiut poetycki  Przez wiele lat Agata pisała do przysłowiowej szuflady, bardzo krytyczna wobec siebie, względem tego co pisze. O jej debiucie zadecydował przypadek, kiedy to na moją prośbę, przysłała kilka wierszy do oceny.  Zapytałem, czy ma ich więcej, dość szybko w mojej skrzynce znalazł się pokaźny plik utworów gotowych do druku w formie zwartej, Przyznam, że byłem zaskoczony, ponieważ  nigdy nie miałem kontaktu z takim przypadkiem. Agata długo pracowała nad swoimi tekstami rezultatem czego, każdy wiersz jest dopracowany językowo i stylistycznie, zaskakuje treścią,  zdumiewa wartościami poznawczymi, niezwykłą wyobraźnią podmiotu.  W sumie przemyślana książka gotowa do publikacji.    

Pando to poezja tematycznie jednorodna, bo Widzowska napisała książkę poetycką, zadała sobie dużo trudu aby stworzyć dzieło, którego tytuł ściśle koresponduje z treścią zawartych w nim wierszy. W ostatnich miesiącach czytałem kilka takich wydawnictw ale żadne nie wzbudziło we mnie większego zainteresowania, ponieważ zawierają sporo populistycznych haseł i tematów, dominuje w nich troska o dobrostan zwierząt, troska o czysty charakter natury, ekologię, nic ponadto. U Widzowskiej każdy wiersz jest materialnym skutkiem stanu świadomości podmiotu w określonym momencie i czasie, także okoliczności i sceneria zdarzeń  są wyszukane, nic nie jest tu przypadkowe. Ale nie można tutaj mówić o klasycznym empiryzmie, doświadczaniu czegoś, bo nie można doświadczyć ducha wody, ducha lasu, ducha gór i równin. „Pando” nie daje odpowiedzi na odwieczne pytanie skąd jesteśmy, jakie są nasze związki z naturą nie tylko egzystencjalne. Widzowska w tym względzie jest „niewidoczna”, jeśli wkracza w naturę, to stara się jej nie przeszkadzać swoim wizerunkiem, nie przesłaniać jej przed okiem czytelnika. Wszystko co żyje ma swoje własne korzenie, ale są  formacje gatunkowe, które mają korzenie wspólne, do takich należy zjawiskowe  Pando. 

Zjawiskowość poezji Widzowskiej polega na odkrywaniu pochodnych natury i człowieka, pochodnych w każdej dziedzinie z naukowymi włącznie, przy czym poetka często oscyluje w kierunku zagadnień nadprzyrodzonych, próbuje odkrywać coś więcej, wzbogacać wiedzę człowieka o nowe jego  związki z naturą, przy czym niczego nie narzuca, zwłaszcza kiedy sięga po antynomię i odwraca pewne procesy w myśl herglowskiej triady  /teza, synteza, antyteza/ ale niczego nie wyrokuje. Czytelnik zaskoczony takim obrotem sprawy musi mocno się zastanowić nad stanem swojej wiedzy w konfrontacji z tym, co proponuje Widzowska. Tutaj niezwykle korzystnie procentuje warsztat poetki, od wielu lat mocno związany ze światem bajek i baśni. Świadomość a nawet podświadomość są żródłem „pomysłów” poetki, skarbnicą jej niepowtarzalnych metafor sytuacyjnych i deklaracji podsuwanych czytelnikowi. Ile z tego wyniesie, to już inna rzecz, ale na pewno będzie powracał do twórczości  Widzowskiej. 

Jerzy Beniamin Zimny

---

Pando, Agata Widzowska, Biblioteka ReWirów, Poznań 2023. Obrazy autorstwa Tadeusza Sobkowiaka

     

Kronika rzeczy istotnych

 

W czwartek 29 czerwca w Bibliotece Publicznej Miasta i Gminy Oborniki Wielkopolskie, miała miejsce promocja nowej książki Marii Kogut, Kronika rzeczy małych, wydanej przez Bibliotekę Rewirów. 

Poetce towarzyszył Jerzy Beniamin Zimny, który podjął się roli moderatora. Wiersze poetki czytali członkowie Klubu Literackiego Wędrowiec, Barbara Zielińska i Henryk Wojtysiak.  Oprawę muzyczną stanowili, Monika Bąkowska i Tomasz Misterski.  Niespodzianką i miłym akcentem była recytacja wiersza przez Wojciecha Koguta, wnuka poetki. Na sali obecny był Dyrektor Biblioteki Pan Mateusz Klepka, który na zakończenie podziękował poetce i wszystkim zebranym za niezwykle udany spektakl słowno-muzyczny. Długo dyskutowano o poezji podczas bankietu, wnoszono toasty okazjonalne szampanem, sporym zainteresowaniem cieszył się tom poezji Marii Kogut, który można było nabyć z dedykacją autorki. 

To już kolejna promocja książki wydanej w Bibliotece ReWirów, gratulujemy autorce sukcesu i życzymy  dużo zdrowia i kolejnych tytułów wydawniczych.  

BPMiG Oborniki Wolkp.